پلاستیک چیست ؟
بازیافت پلاستیک ، پلاستیک ها طیف بسیار وسیعی از مواد پلیمری را تشکیل می‌دهند، چنان که حدود %۵۶ از کل پلیمرهای صنعتی را پلاستیک‌ها تشکیل می‌دهند. پلاستیک از کلمه یونانی (plastikos) به معنی شکل‌پذیر بودن نشات گرفته‌است. در صنعت رایج بودن مصرف پلاستیک بدلیل سبکی وزن و عدم شکستگی آن می باشد و چون به ندرت در اثر تجزیه بیولوژیکی و شیمیایی از بین می‌رود یکی از منابع عمده ایجاد زباله است.
شروع مصرف پلاستیک به زمان‌های بسیار قدیم، قبل از کشف پلاستیک‌های سنتزی بازمی‌گردد. سال 1392 میلادی آغاز پیشرفت و رشد صنعت پلاستیک بوده‌است. طی سال‌های ۱۹۳۲ تا ۱۹۴۴ اولین پیشرفت‌های صنعتی در مورد پنج پلیمرعمده گرمانرم امروزی یعنی پلی اتیلن (PET) پلی پروپیلن (PP) پلی وینیل کلراید (PVC) پلی استایرن (PS) و پلی متیل متاکریلات (PMMA) روی داده است. پلاستیک قابل تجزیه نیست و تمام تلاش جهانی در بازیافت آن می باشد زیرا متاسفانه سالانه ۸ میلیون تن پلاستیک زباله ای به اقیانوس‌ها ریخته میشود.
انواع پلاستیک‌ها
پلاستیک‌ها را میتوان به دو جنبه حرارتی و کاربردی تقسیم نمود. پلاستیک‌های حرارتی را چه با پلیمر شدن انبساطی و چه تراکمی میتوان تهیه کرد. پلاستیک‌ها را میتوان به دو گروه گرمانرم و گرما سخت تقسیم کرد. پلاستیک‌های گرما نرم در دمای اتاق جامدند و با گرما دادن، نرم و ذوب می‌شوند. گرما نرم‌ها محصولات پلیمری هستند که دارای مولکول‌های خطی زنجیر بلند بوده و به همین دلیل در آنها امکان لغزش مولکول‌ها نسبت به یکدیگر وجود دارد.
گرما نرم‌ها امروره بعنوان یکی از مهم‌ترین دسته مواد پلاستیکی از نظر تجاری به‌شمار می‌روند. بعضی مواد نیز در اثر واکنش‌های تراکمی محصول پلیمری می‌دهند که قابلیت گرما نرم دارند اما در شرایط خاص به دلیل ساختارشان مولکول‌های شاخه ای به هم پیوسته و یک شبکه سه بعدی می‌دهند که پس از قالب‌گیری شکل ثابت به خود می‌گیرند و نمی‌توان به‌طور مجدد آنها را ذوب و مجددا استفاده کرد و در اثر حرارت دادن فقط تخریب می‌شوند به این گروه از پلاستیک‌ها گرما سخت گویند .
پلاستیک‌های مهندسی و پلاستیک‌های غیر مهندسی
پلاستیک‌ها از نظر کاربرد و ارزش اقتصادی نیز به دو گروه تقسیم می‌شوند: پلاستیک‌های مهندسی و پلاستیک‌های غیر مهندسی. پلاستیک‌های غیر مهندسی بر اساس هزینه کم ساخت و حجم زیاد تولید و فروش آنها مشخص می‌گردند. این مواد مانند فولاد و آلومینیوم در صنایع فلزی می‌باشند و بیشتر در ساخت مواد مصرفی مانند ظروف و فیلم‌های بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این گروه اصولاً شامل چهار دسته مهم پلاستیک‌های گرما نرم معروف پلی استیلن سبک و سنگین پلی پروپیلن و استایرن می‌باشند. پلاستیک‌های مهندسی از نظر هزینه تولید گرانتر و از نظر حجم کمتر می‌باشند اما از لحاظ خواص مکانیکی و دوام بسیار پایدارند و از نظر کاربرد قابل رقابت با شیشه سرامیک و فلزات مختلف هستند.
بازیافت پلاستیک
بازیافت پلاستیک همانند بازیافت دیگر مواد مانند کاغذ نیست و باید به صورت جداگانه انواع پلاستیک ها را بازیافت نمود. نوع مواد پلاستیکی بازیافتی در فرایند بازیافت باید مد نظر قرار گیرد. بدین ترتیب كه هر نوع پلاستیک جدا از انواع دیگر بازیافت شود، در غیر این صورت فرایند بازیافت با اشكال روبه رو خواهد شد.
پلی اتیلن ها با هم، پلی پروپیلن ها با هم ، پلی کربنات ها و پلی آمیدها با هم بازیافت می شوند، چرا كه هنگام فرایند بازیافت مواد پلاستیكی را خرد سپس ذوب كرده و مجدداً مورد استفاده قرار می‌دهند بنابراین اگر تركیبی از مواد پلاستیكی مختلف نظیر ظروف یك بار مصرف با انواع مختلف خرد و سپس ذوب شوند، با توجه به متفاوت بودن نقطه ذوب تركیب ناهمگونی ایجاد می شود.
موضوع بعدی که اهمیت بسزایی در فرایند بازیافت دارد نبود رنگ در مواد پلاستیكی می باشد . پلیمرهای رنگی دارای رنگ یكنواختی نیستند و پس از بازیافت رنگ تیره پیدا می كنند در نتیجه كارخانه‌های سازنده برای به دست آوردن یک رنگ ثابت از مستربچ استفاده كرده سپس مواد پلیمری مذاب را به صورت فیلم درآورده و به كیسه پلاستیكی تبدیل می‌كنند، كه ما از آنها به صورت كیسه‌های زباله مشكی استفاده می‌كنیم.
مراحل کلی بازیافت پلاستیک
در مجموع سه روش برای بازیافت پلاستیک وجود دارد:
- بازیافت مکانیکی
- بازیافت شیمیایی
- بازیافت انرژی
مراحل بازیافت پلاستیک
روش های بازیافت زیر برای عموم پلاستیک‌ها صحیح می باشد ولی استثناعاتی هم نیز وجود دارد مانند سبد که میتوان آنها را آسیاب نمود و پس از آسیاب بسته بندی و به مرحله گرانول سازی و حتی جهت تولید مجدد سبد ارسال کرد و یا پلاستیکهایی که از خط تولید کارخانه ها می‌آید و تمیز است با پلاستیکهایی که از سطح شهر جمع‌آوری میشود متفاوت است.
فرآیند بازیافت پلاستیک به این شکل است که ابتدا ضایعات رو بر روی تسمه نقاله قرار می دهند و سپس بر اساس جنس پلاستیک ، رنگ و مواد دیگر از قبیل فلز، چوب ، شیشه و … جدا سازی کامل انجام می پذیرد. آنگاه مرحله شستشوی اولیه که به آن پیش شستشو هم می گویند صورت می گیرد . تمامی مواد آسیاب ، خورد شده و مجددا با آب سرد شسته می شوند. ابتدا بر اساس دانسیته در آب سرد فرآیند جداسازی انجام و سپس شستشوی سایشی جهت از بین بردن اثر چسب و یا ذراتی که به سختی بر روی پلاستیک‌ها چسبیده است صورت می گیرد.
برای برخی پلاستیک ها شستشوی آب گرم باید محقق شود ولی برای همه مواد پلاستیکی لازم نیست و برای برخی الزامی است به عنوان مثال جهت بازیافت PET حتما باید با آب گرم شستشو انجام پذیرد و همین طور چرب .سپس مواد آبگیری و آنها را خشک کامل می نمایند . در برخی از خطوط ماشنیها ، جداسازی لیبل در همان ابتدا می شود در غیر این صورت در این مرحله جداسازی لیبل کامل می شود . آنگاه مرحله کندر ( جهت نایلونها و مواد پلاستیکی سبک) و در نهایت تولید گرانول می باشد که این مرحله توسط اکسترودر انجام می پذیرد.
جداسازی ضایعات پلاستیک
بازيافت پلاستيک اگرچه کار آسانی است اما بسیار مهم است که در ابتدا دانست كه چه نوع پلاستيكی قابل بازيافت است. پلاستيک ها فرمول های مختلفي دارند و بايد قبل از بازيافت برای توليد محصولات جديد منظم شوند .پلاستيك های مخلوط می توانند بازيافت شوند اما به ارزشمندی پلاستيک های مرتب شده نيستند زيرا خواص فيزيكی پلاستيک های بازيافت شده ممكن است متفاوت باشد. در واقع علت عدم امكان اصولی بازيافت پلاستيک ها تنوع آنها است.
هر روز صدها نوع پلاستيک مورد استفاده اوليه قرار می گيرند بسياری از مواد پلاستيكی از نظر شيميايی ناسازگارند و دارای اين قابليت نيستند كه به سادگی ذوب شده و به مواد ديگری تبديل شوند. مرحله جداسازی بسیار اهمیت دارد و تا جایی که امکان دارد باید این جداسازی دقیق انجام شود حتی بر اساس رنگ و اگر این جداسازی هر چه بیشتر انجام پذیرد سود حاصله از بازیافت بیشتر میشود و پلاستیک بازیافت شده مرغوب تر است
دسته بندی پلاستيک ها
PETE: Poly Ethylene Terephthalate : از اين پلاستيک بطری هاک آشاميدنی ، دهان شويه و منگنه ها را می سازند.
HDPE: High Density Poly Ethylene : از اين پلاستيک ظرف شير، ظرف های زباله و بطری مواد پاك كننده را می سازند.
PVC: Poly Vinyl Chloride : از اين پلاستيک بطری های روغن خوراكی و ظروف بسته بندی گوشت می سازند.
LDPE: Low Density Poly Ethylene : از اين پلاستيک ظرف‌های توليدی، ظروف غذا و ظروف نان را می سازند.
PP: Poly Propylene : از اين پلاستيک ظروف ماست، بطری شامپو، نی نوشابه، ظروف مارگارين و پوشك بچه می سازند.
PS: Poly Styrene : از اين پلاستيک فنجان نوشيدنی های گرم، بسته های خانگی، كارتن تخم مرغ و سينی گوشت می سازند.
در اين دسته هر نوع پلاستيک يا ظروف بسته بندی كه بيشتر از يكنوع پلاستيک در آن بكار رود جا میگيرد.
صنعت بازیافت پلاستیک در ایران
صنعت بازیافت در ایران جزء صنایع جوان محسوب می گردد و به علت مباحث اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است. اما در این بین نیاز به نظارت و استانداردهایی می باشد تا بتوان محصولاتی با ارزش افزوده بیشتری ایجاد کرد. درمجموع برای سرمایه گذاری و کارآفرینی نیز علاوه بر موضوعات زیست محیطی از جاذبه اقتصادی برخوردار است که با تامل و بررسی لازم و گرفتن مشاوره با متخصص می توان به نتایج مطلوبی رسید.
